1 нче укучы. Яз җитүгә кошлар кайта,

                            Туган илен сагынып.

                            Алар күктә озак оча,

                            Канатларын кагынып.

      2 нче укучы. Язның апрель айларына

                           Кайтып җитә торналар.

                           Кышын Көньяк Азиядә,

                           Африкада торганнар.

3 нче укучы. Күп торналар бездә туктый

                Бары узып барышлый.

                 Өчпочмаклап оча алар

                Бер-береннән калышмый.

4 нче укучы. Торналарның кайбер төре

                      Бала чыгара бездә.

                        Далаларны, сазлыкларны

                      Алар бик тә үз итә.

      5 нче укучы. 

         Бик кызганыч, калдырмадык

              Тынычлап торырлыгын,

         Шатланышып, аулак җирдә

              Оялар корырлыгын.

                     Курыкмыйча яши алмый

                     Кешеләр тирәсендә.

                     Нәселе ничек артсын, ди

                     Төркеме кимесен дә!

                         Шуңа күрә безнең якта

                         Бик озак та тормыйлар,

                         Ял итеп, тамак ялгагач,

                  “Торрыйк!” – китә торналар.

6 нчы укучы.

          Урал буе, төньяк Казах иле,

          Якутск һәм Байкал аръягы –

          Элек алар шунда бик күп булган,

          Курыкмыйча корган ояны.

              Һавадагы төркем кояшны да

              Болыт сыман каплап ала алган.

              Тик йөз, ике йөз ел эчендә

              Ак торналар күпләп кырылган.

            Әгәр һаман шулай дәвам итсә,

            Ак торналар рәте кимесә,

            Ни диярбез килер буыннарга?

            Оят булыр безгә, югыйсә!..

          Ак торналар тик санаулы калган,

                 Мохтаҗ алар безнең яклауга.

        Һәркайсыбыз хәлдән килгән кадәр

             Өлеш кертик аны саклауга.

7 нче укучы.

          Япон торнасы, соры торна,

           Чибәр торна һәм ак торна...

           Бик күп төрләре билгеле

           Бүген безнең җир шарында.

8 нче укучы.

        Илебезнең бүген ике урыны

        Ак торналар оя корырлык:

        Себердәге Обь елгасы буе

        Алар өчен аулак булырлык.

        Сагынып кайта алар ераклардан

                   Якутиянең Яна елгасын.

              Шул урында парлап үстерәләр

                 Ак торналар ике баласын.

  9 нчы укучы. Кызыл Китап битләренә

                          Стерх дип язылган –

                          Ак торна искә алынган,

                          Чөнки алар аз калган.

10 нчы укучы.

        Үз-үзләрен яклау мөмкин түгел

         Бу кошларга бүген иректә.

         Алар санын арттыру максатында

         Тыюлыклар кирәк бигрәк тә.

1 нче укучы. Ока дәүләт тыюлыгында

                        Питомник булдырылган.

                    Тынгысыз галимнәр шунда

                        Ничә торна тудырган.

2 нче укучы. Инкубаторда борынлый

                             Торналарның бәбкәсе.

                       Чыгуга сугыша башлый,

                        Тик ул батыр, янәсе.

                     Көчлерәге кечерәген

                     Кыерсытканга күрә,

                     Торналарның бәбкәләре

                      Һәрберсе аерым үсә.

3 нче укучы. Торна-сылу, аккош кебек,

                             Табигатьнең гүзәле.

                             Тирә-якка ямь өстәлә

                            Алар кайткач, күр әле.

                Кайтсыннар безгә торналар,

                Корсыннар ояларын.

                Бергәләшеп башкарсыннар

                “Кавышу уеннарын”н.

4 нче укучы. Зур түгәрәк ясыйлар да

                            Җыелышып торналар,

                            Уртада парлап бииләр,

                            Аннары алмашалар.

5 нче укучы.

        Бер пар торна. Икесе дә ап-ак.

       Сикереп-сикереп талпынып куя да,

       Канатларын җәеп җилкенәләр,

        Гүя алар йөзә басуда.

       Җәннәт капкасына охшап кала –

             Томшыклары бергә терәлә.

            Чайкалалар зифа муеннары,

             Каурыйлары җилдә тирбәлә.

 6 нчы укучы.

          Менә шулай биеп башланса да,

          Торналарның парлы тормышы,

      Борчу-мәшәкатьләргә бик бай шул,

             Авыр була оя кормышы.

7 нче укучы. Күбесе ояларын

                       Сөрелгән җирдә ясый.

                 Сай гына чокырга торна

                  Кипкән үләннәр ташый.

8 нче укучы.

               Әнкә җылыта, ата саклый,

               Нәрсәдер сөйли, көйли.

              Әнкә дәшми: оя серен

              Саклап калырга тели.

9 нчы укучы.  Ата торна шундый уяу,

                       Тирә-якны күзәтә.

                        Тәвәккәл, ташлана ала

                       Усал төлкегә хәтта.

                       Томшыгында алып кайта

                      Азык кошчыкларына.

                      Яшәү  серләрен өйрәтеп,

                      Алар парлап шатлана.

10 нчы укучы.  Сөенсеннәр, үрчесеннәр,

                     Аларга тик тимә син.

                    Туган якның табигатен

                     Күп торналар бизәсен.

                    Болытларга орынып очсын,

                   Торкылдашсын торналар.

                   Кыйгач рәткә тезелеп очкан

                   Төркемендә дә ямь бар.

1 нче укучы.

     Тибрәлгәндә генә авыл өсләрендә

     Торналарның тыйнак җырлары,

    Туган җирдә һәркем тыныч яшәр,

    Ямьле булыр урман-кырлары. “Торналар” җыры (Р. Гатауллин көенә)

Талгын гына канат җилпеп,

Торналар кайтып җитте.

Салкын кыш айларында

Озак йөрделәр читтә.

Туган ягым күкләрендә

Рәхәтләнеп очыгыз.

Торналарым, безнең якта

Сез оялар корыгыз.

Торналар, торналар,

Исән-саумы барыгыз?

Туган ягыбыз иркен бит,               Озаккарак калыгыз.

Кыйгач рәткә тезелешеп

Китә торналар бездән.

Җылы якка ашыгалар

Кузгалып иртә көздән.                                   Торналар, торналар,                                  Китәсез туган яктан.

                     Язларын кабат кайтыгыз,

                    Тезелеп матур сафта.

Ул сагышлы тавышлары

Өздерә үзәкләрне.

Торналар җыры уята,

                         Кузгата йөрәкләрне.                                 Торналар, торналар,

Китәсез туган яктан                                 Язларын кабат кайтыгыз                                     Тезелеп матур сафта.

Күргәзмәләр белән таныштыру. М.Мәһдиев. “Торналар төшкән җирдә”, Н.А.Заболоцкий .“Журавли», А.Я.Яшин. “Журавли” һ.б.

“Төлке белән Торна” әкиятен  сәхнәләштерү.

Укучыларның торналарга багышланган шигырьләрен тыңлау.

7 нче сыйныф укучысы Әһлиуллина Ралия. “Торналар”:

Торналар тезелеп оча,

Авылда көзләр җиткәч.

Бик тә күңелсез булачак

Торналарыбыз киткәч,

Ямьле яз айлары җиткәч,

Кайтып оя корырлар.

 Безнең туган ягыбызда

Шатланышып торырлар.

Нәни торналар чыгарып

Үстерерләр дә бергә

Төркем булып, тату яшәп

Аерылышмаслар бер дә.

Алтын көзләр җиткәч, алар

Тагын ерак барачак,

Сакласак без торналарны,

Нәселләре артачак.

Тезелешеп китә алар

Өчпочмаклы саф ясап.

Исем китеп матурлыкка,

Калам елмаеп карап.

Йомгаклау. Торналар – тынычлык кошлары.1. Безнең якларга кайтучы торналар – озын биек аяклы, күк йөзендәге болыт кебек зәңгәрсу-кургаш каурыйлы, хәтәр озын томшыклы кошлар алар. Торналар, киң канатларын мәһабәт чайкап, озын

аякларын бөгеп, җиргә иңеп алалар да күккә күтәреләләр. Күктә бик биектә, өчпочмак рәвешендә тезелеп, торкылдашып очалар, әйтерсең алар илгә-көнгә тынычлык, һәркемгә озын гомер телиләр. Әйе, бу нәкъ шулай, чөнки юкка гына торналарны тынычлык кошлары димиләр. Япониядә алар озын гомерлелек билгесе булып саналалар. Бер-берсенә тынычлык, озын гомер теләгән кешеләр ак кәгазь торналар бүләк итешәләр.

         Ак күңелле барлык торналар да озын гомерле булсыннар иде. Бу иркен дөньяда алар да тынычлап яши алсыннар. Укучылар, һәрберегез кошларга ярдәм итәргә тырышыгыз, аларны саклау – безнең бурыч ул.

        2. Листовкалар тарату.

        3. “Кайтыгыз, торналар” җыры ( И.Ганиева сүзләре, С.Садыйкова  музыкасы) яңгырый.